Odpowiedzialność cywilnoprawna i karna za stosowanie mobbingu

W każdej sytuacji mobbing jest ingerencją w dobra osobiste człowieka. Dobrami osobistymi są tutaj wartości niematerialne, które łączą się z jednostką. Dlatego też istnieje możliwość dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych od mobbera, a on sam może ponosić odpowiedzialność karną.

W dzisiejszej publikacji omówimy następujące kwestie:

• możliwość dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych w razie mobbingu,
• odpowiedzialność karna za mobbing,
• naruszenie praw pracownika, które wynikają ze stosunku pracy,
• zachowania, które naruszają godność człowieka,
• znęcenie się,
• powództwo adhezyjne. 

Aby dobrze poznać zjawisko mobbingu, zachęcamy do zapoznania się z naszymi wcześniejszymi publikacjami:

① Jak rozpoznać mobbing: https://bit.ly/35TMYgE

② Obowiązek pracodawcy przeciwdziałania mobbingowi: https://bit.ly/339OrO4 

③ Zadośćuczynienie z tytułu mobbingu: https://bit.ly/3ocbLCO

④ Odszkodowanie z tytułu mobbingu: https://bit.ly/37CNUFU

Dochodzenie roszczeń cywilnoprawnych w razie wystąpienia mobbingu

W kodeksie pracy zakres ochrony koncentruje się na sytuacji, w której dochodzi do rozstroju zdrowia pracownika, a także gdy dochodzi do rozwiązania umowy o pracę przez pracownika. Należy jednak podkreślić, że roszczenia odszkodowania oraz zadośćuczynienia nie wypełniają ram ochrony dóbr osobistych, które są zagwarantowane przepisami Kodeksu Cywilnego. 

Pracownik może wystąpić przeciwko mobberowi z roszczeniami, które wynikają z przepisów prawa cywilnego tj.:

• ustalenie tego, że wystąpił mobbing dający pracownikowi możliwość roszczenia odszkodowawczego, 
• zaniechanie naruszania dóbr osobistych pracownika,
• dopełnienie czynności, które są potrzebne, by usunąć skutki naruszenia dóbr osobistych, 
• zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę wskutek naruszenia dóbr osobistych, 
• naprawienie szkody wyrządzonej przez mobbing,
• naprawienie szkody spowodowanej rozstrojem zdrowia, którego przyczyną był mobbing.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego mobbing zawsze dotyczy naruszenia dóbr osobistych jednostki, czyli godności, dobrego imienia, zdrowia, więc pracownik może skorzystać z cywilnoprawnych roszczeń, których zadaniem jest ochrona dóbr. Podstawą dochodzenia roszczeń majątkowych od pracodawcy w pierwszej kolejności są przepisy Kodeksu Pracy, jednak zgodnie z doktryna pracownik może również dochodzić naprawienia szkody majątkowej i niemajątkowej z tytułu mobbingu, która nie jest zaspokojona na podstawie przepisów prawa pracy. 

Odpowiedzialność karna

Obecny stan prawny nie przewiduje postrzegania mobbingu jako przestępstwa, jednak nie oznacza to braku prawnokarnej ochrony praw pracowniczych. Pojedyncze zachowania osoby, która stosuje mobbing może wyczerpywać znamiona czynu zabronionego, co oznacza, że mobber może ponieść odpowiedzialność karną za swoje czyny.

Jeśli chodzi o karalność zachowań, które mogą być kwalifikowane jako mobbing, można wyróżnić następujące czyny zabronione:

• pomówienie,
• zniesławienie, 
• znęcanie,
• złośliwe naruszanie praw pracownika. 

Wskazane uregulowania nie odnoszą się jednak do wszystkich sprawców mobbingu. Do dokonania właściwej oceny prawnokarnej czynów, które są przejawami mobbingu, znaczenie ma rodzaj relacji między osoba, która wykonuje czynności w sprawach należących do prawa pracy. 

Naruszenie praw pracownika wynikających ze stosunku pracy

Według przepisów zawartych w art. 218 KK ochronie podlegają prawa pracownika, który świadczy pracę na podstawie umowy o pracę, wyboru, powołania, mianowania bądź spółdzielczej umowy o pracę. Ochronie, która została przewidziana w tym art. nie podlegają natomiast pracownicy, którzy nie mają statusu pracowniczego. Chodzi tutaj np. o umowę o dzieło czy też umowę zlecenia. 

Podmiotem tego przestępstwa może być osoba, która realizuje czynności z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Czym są czynności z zakresu prawa pracy? Czynności te to czynności zmierzające do:

• nawiązania,
• kształtowania,
• zmiany, 
• wygaśnięcia stosunku pracy,
• realizacji roszczeń, które wynikają ze stosunku pracy np. udzielenie urlopu, nakładanie kar porządkowych. 

Odpowiedzialność karną może ponosić pracodawca oraz podmiot, który go zastępuje w postępowaniu likwidacyjnym czy układowym. Podmiotem, który dokonuje czynności z zakresu prawa pracy jest podmiot, który zajmuje stanowisko kierownicze, który ma wpływ na sytuację pracowniczą np. kierownik działu. 

Naruszenie praw pracowniczych może mieć formę działania oraz zaniechania i nosić znamiona złośliwości czy uporczywości. Jest to przestępstwo umyślne, które można popełnić wyłącznie z zamiarem bezpośrednim. Uporczywe naruszanie praw pracownika to zachowania powtarzalne, nacechowane złą wolą. Nie jest to zachowanie jednorazowe. 

Naruszanie prac pracownika, które jest złośliwe, ma na celu sprawienie pracownikowi przykrości czy upokorzenia, jak również zaszkodzenie mu. Znamiona te w wielu sytuacjach występują łącznie. Przestępstwo z art. 218 Kodeksu Karnego jest występkiem, za popełnienie którego przewidziano grzywnę, ograniczenie wolności, a także pozbawienie wolności do lat 3. Zgodnie z przepisami pojawia się również możliwość orzeczenia:

• obowiązku naprawienia szkody w całości bądź w części,
• zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
• nawiązki na rzecz pokrzywdzonego (do 200 000 złotych),
• podania wyroku do publicznej wiadomości. 

Zachowania, które naruszają godność człowieka

Cechą mobbingu jest naruszenie godności człowieka, dlatego analizując odpowiedzialność karną mobbera, należy odwołać się do przepisów Kodeksu Karnego, które dotyczą zniesławienia oraz znieważenia. 

Istota zniesławienia to pomawianie innej osoby o takie postępowanie, które może być poniżające w opinii publicznej bądź naraża na utratę zaufania, które jest potrzebne dla wykonywania zawodu, prowadzenia konkretnej działalności gospodarczej. Sprawcą zniesławienia może być każdy, więc za działania opisane w art. 212 Kodeksu Karnego może odpowiadać i pracodawca i inna osoba, która stosuje mobbing. Dla dokonania przestępstwa zniesławienia wystarczające jest podjęcie działań, które mają na celu poniżenie osoby w opinii publicznej bądź utratę dobrego imienia. 

Zniesławienie oraz znieważenie są przestępstwami powszechnymi, a ich przedmiotem może być każdy. Znieważenie polega na ciężkiej obrazie, ubliżeniu oraz uwłaczaniu innej osobie. Istotne są tutaj reguły postępowania w konkretnym środowisku. Znieważenie jest występkiem, który jest zagrożony karą grzywny lub ograniczenia wolności czy pozbawienia wolności do roku. Znieważenie można popełnić wyłącznie umyślnie. 

Warto wskazać, że ściganie przestępstw z art. 212 oraz 216 Kodeksu Karnego odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Znęcanie się 

Przestępstwo, które może oddać zachowania oddające istotę mobbingu jest znęcanie się. Podstawą dominującej pozycji sprawcy może stanowić formalny stosunek zależności – w tym przypadku może on wynikać z umowy o pracę. Zachowaniami tymi są zagrożone osoby, które posiadają niskie kwalifikacje, są zagrożone bezrobociem lub te, których sytuacja na rynku pracy jest trudna. 

Określenie „znęcać się” oznacza zarówno działanie, jak i zaniechanie, które polega na zadawaniu cierpień moralnych, które powtarzają się w czasie i są zintensyfikowane. Zachowanie to może przybrać formę znęcania się fizycznego lub psychicznego. Jeśli chodzi o znęcanie się psychiczne, to może przyjmować formę upokarzania pracownika, szydzenia z niego. 

Powództwo adhezyjne

Dochodzenie roszczeń cywilnych, które wynikają z popełnienia przestępstwa odbywa się poprzez powództwo adhezyjne. Jeśli znamiona mobbera wyczerpały znamiona typu czynu zabronionego, wówczas pracownik może dochodzić roszczeń majątkowych w postępowaniu karnym. 

Powództwo cywilne w postępowaniu karnym obejmuje roszczenie zadośćuczynienia za krzywdę oraz odszkodowania w przypadku szkody rzeczywistej i utraconych korzyści. Wniesienie powództwa cywilnego może wystąpić do rozprawy głównej, jednak pozew cywilny musi spełniać wszystkie wymogi formalne określone w KPC. Powództwo adhezyjne dopuszcza dochodzenie roszczeń majątkowych, które bezpośrednio wynikają z popełnienia przestępstwa. 

Pokrzywdzony może wnieść powództwo adhezyjne działając przez pełnomocnika, którym może być zarówno radca prawny, jak i adwokat. Powództwo cywilne w postępowaniu karnym umożliwia dochodzenie odszkodowania za doznaną krzywdę od mobbera, którym jest inny pracownik, a nie tylko pracodawca. 

Jeśli nie wiesz czy działania współpracowników bądź przełożonych to mobbing, skontaktuj się z Centrum Prawa Pracy. W kancelarii zatrudniamy psychologa, który również bierze udział w każdej sprawie. Nasi specjaliści ocenią zebrane dowody, przedstawią możliwości podjęcia działań i powiedzą Ci, o jakie odszkodowanie możesz się starać.