Wady oświadczenia woli w stosunkach pracy

W kodeksie pracy nie znajdziemy regulacji dotyczących wad oświadczenia woli, dlatego w takim przypadku stosuje się przepisy prawa cywilnego. Dobrym przykładem są wady oświadczenia woli składane przez pracowników i pracodawców oraz skutki tych czynności prawnych.

W tej publikacji omówimy takie kwestie jak:

• prawo cywilne w prawie pracy, 
• pozorność jako wada oświadczenia woli,
• brak świadomości bądź swobody,
• błąd i podstęp,
• groźba,
• skutki prawne wad oświadczeń woli w stosunkach pracy.
  

Stosowanie prawa cywilnego w stosunkach pracy

Jak wcześniej wspomniano, przepisy dotyczące wad oświadczenia woli znajdują się w kodeksie cywilnym. Kodeks pracy nie zawiera regulacji w tym zakresie, dlatego należy sięgnąć do przepisów kodeksu cywilnego. Wady te mogą dotyczyć oświadczenia woli związanego z umową o pracę lub jednostronnego oświadczenia woli, które zmierza do rozwiązania stosunku pracy. 

Prawo pracy jest równorzędną do prawa cywilnego gałęzią prawa. Dodatkowo warto zaznaczyć, że pewne instytucje z prawa pracy opierają się na prawie cywilnym. Kiedy w przepisach prawa pracy znajduje się luka, wówczas należy stosować regulacje zawarte w kodeksie cywilnym. Jednak nie mogą być one sprzeczne z przepisami prawa pracy. Przykładem wykorzystania prawa cywilnego w prawie pracy są właśnie wady oświadczenia woli. 

Pozorność 

Oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru, jest nieważne. Przepis ten dotyczy przypadku, kiedy strony uzgadniają, że to oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych. Do pozornych zaliczamy jednostronne oświadczenia składane drugiej stronie, jak i umowy. W oświadczeniach woli składanych dla pozoru strona nie ma zamiaru wywołania skutków prawnych, które są odpowiednie dla danej czynności prawnej. 

Najczęściej występującą przyczyną zawierania umów pozornych jest chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Pozorna jest też umowa, gdzie pracownik nie wykonuje pracy zgodnie z jej postanowieniem, a pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia. O pozorności można również mówić w sytuacji, kiedy strony dla pozoru zawarły umowę o pracę, aby ukryć w ten sposób np. umowę o dzieło czy umowę zlecenia. 

Brak świadomości lub swobody

Kolejna wada oświadczenia woli dotyczy braku świadomości lub swobody. Brak świadomości to brak rozeznania, niemożność zrozumienia działań podjętych przez osoby trzecie, jak również nieświadomość co do własnego zachowania. Z kolei stan wyłączający swobodne podejmowanie decyzji to całkowita niemożność wolnego wyboru. Wyłączenie świadomości bądź swobody zachodzi w przypadku wystąpienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego i z przemijającymi zaburzeniami czynności psychicznych. Czy zdenerwowanie pracownika podczas rozwiązania umowy o pracę może zostać uznane za oświadczenie woli?  Zgodnie z orzeczeniem zdenerwowanie w takiej sytuacji jest naturalną reakcją i nie może być postrzegane jako brak możliwości świadomego i swobodnego podjęcia decyzji. 

Błąd i podstęp

Działanie pod wpływem błędu lub podstępu umożliwia pracownikowi późniejsze uchylenie się od skutków oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę. Błędem jest niezgodność pomiędzy rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka. Błąd musi odnosić się tylko do treści czynności prawnej.

Błędem jest mylne postrzeganie sytuacji prawnej strony, czyli błąd co do tego, czy przysługują jej uprawnienia mające duże znaczenie dla czynności prawnej. Od skutków prawnych oświadczenia woli można się uchylić, jeśli był on bardzo istotny, czyli uzasadniał przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu, nie złożyłby oświadczenia tej o tej treści. 

Ciekawym przypadkiem jest przypadek kobiety w ciąży. Otóż pracownica może uchylić się od skutków złożonego oświadczenia o wypowiedzeniu bądź rozwiązaniu umowy o pracę za porozumieniem stron. Może powołać się na błąd co do stanu ciąży, gdy pracownica była świadoma stanu ciąży w chwili, kiedy składała oświadczenie. 

Podstępne wprowadzenie w błąd występuje w sytuacji, kiedy strona w sposób celowy wywołuje mylne wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy po to, aby uzyskać od drugiej strony oświadczenie woli. Jest to działanie umyślne, które ma skłonić stronę do oświadczenia woli o konkretnej treści. 

Groźba

Złożenie oświadczenia woli pod wpływem groźby drugiej strony bądź osoby trzeciej, umożliwia uchylenie się od skutków prawnych tego oświadczenia w sytuacji, kiedy strona mogła się obawiać, iż grozi jej lub innej osobie niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. 

Groźba polega na wymuszeniu określonego oświadczenia woli poprzez wywieranie presji psychicznej na stronie. Groźba może oznaczać zapowiedź wywołania nieszczęścia, które godzi w bezpieczeństwo drugiej strony. Jest to niedopuszczalne zachowanie, które jest wymierzone w decyzyjność strony. Groźba ta powinna mieć charakter bezprawny, co jest związane z użyciem pewnych środków, które są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i z prawem. Dodatkowo groźba musi mieć też charakter realny, aby mogła wywołać rzeczywiste obawy co do jej zrealizowania. 

Groźbą nie będzie przedstawienie pracownikowi przez pracodawcę oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę. Jest to bowiem legalne działanie pracodawcy, który odpowiada za kwestie kadrowe w swoim zakładzie pracy. Natomiast musi postępować zgodnie z przepisami prawa pracy. 

Skutki prawne 

Aby uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby, strona musi złożyć drugiej stronie oświadczenie na piśmie. Prawo do uchylenia się wygasa:

• w przypadku błędu – po roku od chwili jego wykrycia,
• w przypadku groźby – po roku od chwili, kiedy ustał stan obawy. 

Jeśli chodź o moment ustania obawy, to w stosunku pracy zazwyczaj będzie to moment ustania stosunku pracy lub zmiana osób, które reprezentują pracodawcę.

Możliwość uchylenia się od stosunków prawnych następuje zazwyczaj w drodze pozasądowej, jednak w niektórych przypadkach pracodawca nie chce uznać złożonego oświadczenia. Wówczas należy wnieść pozew o stwierdzenie nieważności czynności czynności prawnej. 

Jeśli złożyłeś wadliwe oświadczenie woli, a pracodawca nie uznał Twojego oświadczenia odnośnie uchylenia się od skutków tej czynności prawnej, skontaktuj się ze specjalistami z Kancelarii Centrum Prawa Pracy.